Jakiś czas temu pisałem o yourlogicalfallacyis.com czyli ciekawej próbie spisania ważniejszych rodzajów błędów, a raczej nadużyć, popełnianych w dyskusjach. Autor pierwotnie przymierzał się do tłumaczenia na różne języki ale jak dotąd nic z tego nie wynikło, dlatego poniżej moja próba stworzenia polskiego tłumaczenia.

Moje tłumaczenie jest celowo bardzo luźne, zależało mi na dobrym wyjaśnieniu na czym polega każdy z błędów a nie na wiernym zachowaniu tekstu oryginału. W wielu wypadkach pozwoliłem sobie znacząco zmienić przykłady lub dodać dodatkowe, by lepiej dopasować tekst do polskich warunków. Oryginał oczywiście jest dostępny a jeśli gdzieś moje sformułowania czy przeróbki wydają się nie trafione lub niejasne, proszę o komentarz.

Twój błąd logiczny to…

• Strach na wróble
• Wyimaginowane powiązanie
• Odwołanie do emocji
• Skażenie błędem
• Hiperbola
• Krytyka osobista (ad hominem)
• Odwrócenie ataku
• Osobiste niedowiarstwo
• Klauzula obronna
• Obciążające pytanie
• Przeniesienie ciężaru dowodu
• Niejednoznaczność
• Ocena hazardzisty
• Bycie po stronie zwycięzcy
• Odwołanie do autorytetu
• Składanie/dzielenie
• Prawdziwy Polak
• Genetyka
• Czarno-białe
• Zapętlenie
• Odwołanie do natury
• Anegdotyczny przykład
• Strzelec z Teksasu
• Prawda leży pośrodku

Słowo błąd jest trochę wieloznaczne. Techniki opisane poniżej bywają stosowane bezwiednie, bywają też celowo, ze złą intencją.

Strach na wróble

Przekręcasz cudzą argumentację by łatwiej było ją atakować.

Wyjaśnienie

Wyolbrzymianie, przekręcanie lub wręcz fałszowanie cudzej argumentacji ułatwia prezentowanie własnego stanowiska jako sensownego i uzasadnionego. Ta forma nieuczciwości nie tylko utrudnia racjonalną dyskusję ale też stawia pod znakiem zapytania Twoją własną wiarygodność – skoro decydujesz się na fałszowanie stanowiska przeciwnika, zapewne wyolbrzymiasz również pozytywy własnej opinii.

Przykład

Poseł Andrzej Kowalski zaproponował zwiększenie nakładów na edukację. Bogdan Nowak odpowiedział, że jest zszokowany tym, jak jego przedmówca lekceważy potrzeby emerytów, chcąc by głodowali, skoro wszystkie pieniądze pójdą na szkolnictwo.

Michał powiedział Annie, że muszą odwołać wyjście do kina, bo ze względu na nagły problem musi zostać dłużej w pracy. Anna stwierdziła, że Michał nigdy nie liczy się z jej potrzebami i nie dba o jej samopoczucie a obchodzi go tylko jego praca i najchętniej by w niej nawet nocował.

Wyimaginowane powiązanie

Uważasz że rzeczywisty lub wyobrażony związek między dwoma faktami oznacza, iż jeden jest przyczyną drugiego.

Wyjaśnienie

Klasycznym przykładem jest błąd cum hoc ergo propter hoc (z tym, zatem z powodu tego) – uznawanie, że skoro dwie rzeczy występują wspólnie, to jedna z nich wynika z drugiej. Błąd leży w ignorowaniu możliwości, że istnieje jakaś trzecia, wspólna przyczyna, albo (jak w poniższym przykładzie), że po prostu nie ma żadnego związku a obserwowany związek jest czysto przypadkowy.

Inna odmiana to błędne wnioskowanie post hoc ergo propter hoc (po tym, zatem z powodu tego) w której z faktu, że jakaś rzecz wystąpiła po innej, wnioskuje się, że musiała być przez nią spowodowana.

Przykład

Prezentując efektowny wykres, Sebastian dowodzi, że od kilkuset lat średnia temperatura miała tendencję do stałego wzrostu, podczas gdy liczba piratów malała. Wynika stąd, że piraci zapewniali niezbędne chłodzenie klimatu (a wszelkie dyskusje o znaczeniu emisji CO₂ są bezsensowne).

Grzegorz przypomina, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat Partia Zaangażowanych dwa razy wygrała wybory w gminie Chrząszczewice i w obu wypadkach doszło tam potem do katastrofalnej powodzi.

Odwołanie do emocji

Próbujesz sprowokować emocjonalną reakcję zamiast przedstawić rzeczowe argumenty.

Wyjaśnienie

Odwołanie do emocji może opierać się o strach, pogardę, nienawiść, współczucie, dumę i wiele innych. Trzeba podkreślić, że logiczna argumentacja nieraz może zainspirować emocje albo mieć emocjonalny aspekt i nie ma w tym niczego złego. Błąd występuje, gdy emocje stosowane są zamiast rzeczowych argumentów albo gdy mają na celu ukrycie braku sensownego uzasadnienia dla prezentowanej opinii. Każdy człowiek, o ile nie jest socjopatą, ulega emocjom, dlatego odwołania do emocji są częstą i skuteczną taktyką dyskusji, nie zmienia to faktu że są nieprawdziwe, nieuczciwe a do tego prowokują do emocjonalnego podejścia także przeciwną stronę.

Przykład

Michałek nie chce jeść wątróbki z brukselką. Ojciec każe mu pomyśleć o biednych głodujących dzieciach z Afryki, które nie mają zupełnie nic do jedzenia.

Fundacja Zenona nie przedstawiła wymaganego rozliczenia wydatków i zakazano jej działalności. Zenon krzyczy o samotnych matkach pozostawianych z noworodkami na mrozie.

Skażenie błędem

Zakładasz, że skoro jakieś twierdzenie zostało kiepsko uzasadnione, albo w jego uzasadnieniu popełniono któryś z opisywanych tu błędów, to samo twierdzenie automatycznie jest fałszywe.

Wyjaśnienie

Mało rzeczy jest tak frustrujących jak obserwowanie kogoś, kto kiepsko broni swojego poglądu. W większości wypadków debatę wygrywa nie ten, kto ma rację, ale ten, kto sprawniej debatuje. Jeśli mamy być uczciwi i racjonalni, musimy pamiętać, że to iż jakiś pogląd został kiepsko uzasadniony, nie dowodzi, że jest nieprawdziwy.

Przykład

Paula próbuje przekonać Kingę do zdrowego jedzenia, mówiąc że coraz więcej osób się tak żywi. Kinga rozpoznaje błąd w jej rozumowaniu i postanawia codziennie zjeść hamburgera.

W prasie pojawiły się informacje o bardzo podejrzanych okolicznościach sprzedaży gminnych gruntów, pierwotnie przeznaczonych pod budowę nowej szkoły i o powiązaniach rodziny burmistrza z firmą, która je kupiła. Po usłyszeniu radiowego wywiadu z fanatykiem zarzucającym burmistrzowi wysługiwanie się międzynarodowemu żydowsko-niemiecko-masońskiemu spiskowi mającemu na celu wynarodowienie Polaków dochodzisz do wniosku, że to wszystko jakaś bzdura.

Hiperbola

Dowodzisz, że jeśli pozwolimy na A, to wcześniej lub później dojdzie do Z, dlatego nie można dopuścić do A.

Wyjaśnienie

Ten rodzaj rozumowania unika analizy właściwego problemu, zamiast tego przesuwając uwagę na ekstremalne hipotezy. Jako że nie jest prezentowany żaden dowód, iż do tych ekstremów faktycznie dojdzie, ten rodzaj rozumowania jest odwołaniem do emocji opartym o strach. Tak naprawdę, prezentowany argument jest bardzo luźną i nieuczciwą hipotezą.

Przykład

Jan oświadcza, że jeśli pozwolimy na formalne związki między osobami jednej płci, to za chwilę pozwolimy ludziom żenić się z własnymi dziećmi, samochodami i kozami.

Antoni proponuje sprzedaż części udziałów rosyjskiej firmie NeoNat. Paweł pyta, czy chcemy dobrowolnie oddać Rosji wszystkie nasze grunty i majątki.

Krytyka osobista (ad hominem)

Atakujesz charakter przeciwnika albo jego (nie związane z dyskusją) czyny zamiast odnieść się do jego argumentów.

Wyjaśnienie

Atak ad hominem może przyjąć formę otwartego ataku na oponenta albo - subtelniej - rzucania cienia na jego charakter czy inne cechy. Stosuje się go aby podważyć tezy przeciwnika bez potrzeby faktycznego odniesienia się do jego argumentacji albo zaprezentowania własnej.

Przykład

Katarzyna prezentuje wyliczenia wskazujące na zalety wprowadzenia przez gminę ulg dla rodzin wielodzietnych. Stanisław pyta audytorium, jak można ufać informacjom kobiety, która nie jest zamężna, miała problemy z policją, a do sieci wyciekły jej nagie zdjęcia.

Michał proponuje reorganizację gminnego systemu opieki nad bezrobotnymi mającą na celu większą efektywność w znajdywaniu przez nich pracy. Wiesław ironicznie pyta, czy projekt pomagał mu pisać ojciec - agent UB.

Odwrócenie ataku

Bronisz się przed krytyką odbijając ją w stronę atakującego - odpierasz krytykę krytyką. A ty, to niby nie?

Wyjaśnienie

Technika ta pozwala uniknąć konieczności obrony przed jakimś oskarżeniem przez przesunięcie punktu ciężkości na oskarżyciela. W podtekście: skoro oponent także robi rzeczy o które oskarża, to jest hipokrytą. Niezależnie od tego, czy jest to prawdą, czy nie, jest to czysto taktyczne zagranie. Jeśli uda się przerzucić sprawę na oskarżyciela, broniący nie musi się odnieść do stawianych mu zarzutów.

Przykład

Joanna zauważa, że Krysia właśnie popełniła błąd logiczny. Krysia nie odnosi się do tego, zamiast tego zarzuca Joannie popełnienie podobnego błędu we wcześniejszej rozmowie.

Paweł zgłasza, że nie może pracować, ze względu na ciągły brak materiałów które miał dostarczyć Wojtek. Wojtek przypomina, że trzy miesiące temu nieomal zawaliliśmy projekt, gdy Paweł zapomniał o uzgodnieniu z klientem daty testów.

Basia krytykuje męża za to, że bez konsultacji z nią kupił nowego, drogiego laptopa, choć droższe zakupy mieli zawsze uzgadniać wspólnie. Krzysztof odpowiada wyliczając wszystkie kupione przez nią w ciągu ostatniego roku sukienki.

Osobiste niedowiarstwo

Ponieważ sam nie możesz czegoś zrozumieć, albo nie wiesz jak działa, wnioskujesz, że nie jest to prawdą.

Wyjaśnienie

Wiele zjawisk można zrozumieć tylko dzięki głębokiej wiedzy na ich temat. Osobiste niedowiarstwo zwykle jest stosowane zamiast niej.

Przykład

Kazik rysuje na kartce rybę i człowieka i z powątpiewaniem pyta Antoniego, czy naprawdę wierzy on, że ryba zmieniła się w człowieka w efekcie ciągu przypadkowych zmian.

Po wypadku rosyjskiego Kamaza, Józef pyta retorycznie, czy naprawdę ma wierzyć, że w takiej gniotsia nie łamiotsia potężnej maszynie kabina mogła ulec całkowitemu zmiażdżeniu.

Klauzula obronna

Zmieniasz warunki lub dodajesz wyjątek gdy twoje twierdzenie zostało obalone.

Wyjaśnienie

Ludzie bardzo nie lubią nie mieć racji. Zamiast docenić korzyści jakie daje skorygowanie błędnej opinii dzięki otrzymanym informacjom, wiele osób próbuje znaleźć jakiś sposób, by pozostać przy dotychczasowych przekonaniach. Częstą techniką jest racjonalizowanie post factum dlaczego coś, co wydawało się nam prawdziwe, powinno być prawdziwe. Zwykle łatwo można znaleźć powód by wierzyć w coś, co nam pasuje; wymaga natomiast wielkiej uczciwości i dyscypliny, by przeanalizować własne przekonania i motywacje bez wpadania w pułapkę auto-usprawiedliwiania się.

Przykład

Klaudiusz twierdzi, że ma paranormalne zdolności (min. potrafi czytać w myślach i diagnozować choroby na podstawie aury pacjenta) ale gdy jego możliwości zostają przetestowane w kontrolowanych warunkach i w zdyscyplinowany sposób, nie udaje się ich potwierdzić. Klaudiusz wyjaśnia, że inni muszą wierzyć w jego zdolności, by działały.

Paweł twierdził, że codzienne picie oliwy z cytryną zabezpiecza go przed problemami żołądkowymi i zwalnia z konieczności dbania o dietę. Gdy wylądował w szpitalu z atakiem woreczka żółciowego stwierdził, że zrobił błąd, pijąc oliwę z drugiego tłoczenia.

Laura dała się przekonać akwizytorowi i kupiła zestaw kuchenny za 1200 zł. Gdy mąż pokazał jej, że taki sam zestaw można zamówić za 450 zł, Laura stwierdziła, że ten który kupiła jest ze specjalnej stali lepszej jakości.

Obciążające pytanie

Zadajesz pytanie, które ma w sobie ciche założenie, przez które nie da się na nie odpowiedzieć nie okazując się winnym.

Wyjaśnienie

Obciążające pytania są szczególnie efektywne w rozbijaniu rzeczowej dyskusji ze względu na swój prowokacyjny charakter - pytana osoba czuje się zmuszona do obrony, często okazuje zdenerwowanie albo przynajmniej wygląda na zmuszoną do wycofania się. Jest to nie tylko rodzaj odwołania do emocji, ale też cyniczna technika zmiany tematu dyskusji.

Przykład

I Łucja, i Sylwia, są romantycznie zainteresowane Michałem. Pewnego dnia, siedząc za nim, Łucja pyta Sylwię, czy miała problemy z narkotykami.

W czasie dyskusji o tym, jakiej marki samochody firma powinna dokupić, Michał pyta Pawła, czy to nie jego brat był oskarżony o przyjęcie łapówki od dealera Opla.

Przeniesienie ciężaru dowodu

Twierdzisz, że nie musisz dowodzić swojej tezy, muszą to zrobić osoby, które chcą ją obalić.

Wyjaśnienie

Osoba, która coś twierdzi, powinna to udowodnić, a nie uważać, że inni muszą obalić jej tezę. Ciężar dowodu należy do osoby, która głosi jakieś twierdzenie. Niemożność lub niechęć innych do obalania tezy w żaden sposób nie czyni jej prawdziwą.

Z drugiej strony, trzeba pamiętać, że bardzo rzadko, w jakiejkolwiek sprawie, mamy absolutną pewność i zwykle musimy opierać się na najlepszych posiadanych dowodach. Odrzucanie tezy tylko dlatego, że nie została dowiedziona bez żadnych wątpliwości, także jest niepoprawne.

Przykład

Zenobi publikuje artykuł, wdg. którego codzienne spożywanie siemienia lnianego całkowicie zabezpiecza przed chorobą Alzheimera. Pytany o argumenty, Zenobi żąda od swoich przeciwników wskazania osoby, która przez co najmniej rok jadła siemię lniane a zapadła na Alzheimera.

Robert twierdzi, że tragiczny pożar kamienicy był celowo spowodowany przez właściciela, chcącego pozbyć się kłopotliwej inwestycji. Pytany o dowody żąda, by właściciel udowodnił, iż tak nie było, a prokuratura to sprawdziła.

Niejednoznaczność

Korzystasz z dwuznaczności albo niejasności języka by zwieść innych albo zamaskować prezentowaną tezę.

Wyjaśnienie

Politycy często korzystają z niejednoznaczności by zwieść innych ale móc w razie potrzeby wykazać, że formalnie nie kłamali. Traktujemy to jako błędne/fałszywe rozumowanie, bo u podstaw techniki leży wprowadzenie oponenta w błąd.

Przykład

Kazimierz palił papierosa na molo, na którym obowiązuje zakaz palenia, o czym informuje seria tabliczek. Chcącemu wręczyć mu mandat strażnikowi tłumaczy, że myślał, że chodziło o palenie ognisk.

Pytany, gdzie są obiecane przez niego w trakcie kampanii wyborczej mieszkania dla młodych małżeństw, wicepremier obszernie opowiada o trzech znajomych mu małżeństwach, które niedawno kupiły mieszkanie.

Ocena hazardzisty

Interpretujesz ciągi wydarzeń przy statystycznie niezależnych wydarzeniach takich jak uruchomienia koła ruletki, kolejne próby na automacie czy kolejne rozdania kart.

Wyjaśnienie

Można uznać, że to błędne przekonanie stworzyło całe miasto na pustyni w Newadzie… Choć ogólne prawdopodobieństwo długiego ciągu konkretnych zdarzeń może być małe, każdy obrót koła ruletki jest całkowicie niezależny od poprzednich. Prawdopodobieństwo że w 20 kolejnych rzutach monetą za każdym razem wypadnie orzeł jest znikomo małe, niemniej jeśli już stało się to kilkanaście razy, w następnym rzucie szanse znowu wynoszą 50/50.

Przykład

Na ruletce sześć razy z rzędu wypadło czerwone, dlatego Edward uznał, iż niemal na pewno teraz wypadnie czarne. Kosztowało go to większość jego oszczędności.

Po trzech udanych rozdaniach pokera Bogdan stawia w ciemno podwójnie, będąc pewny, że ma dziś świetną passę i musi ją wykorzystać.

Bycie po stronie zwycięzcy

Przyjmujesz jakiś pogląd ponieważ jest on popularny albo uważasz fakt, że wiele osób coś robi, za wystarczające uzasadnienie by też tak postępować.

Wyjaśnienie

Popularność jakiejś idei nijak nie oznacza, że jest ona prawdziwa. Gdyby tak było, Ziemia przez większość swoje historii musiałaby pozostawać płaska.

Przykład

Na podstawie ulicznego sondażu, redakcja stwierdza, że każdy Polak powinien zarabiać co najmniej średnią krajową.

W zaciekłej rodzinnej dyskusji Tomasz pyta Stefana, jakim cudem tak wiele osób uważa Winnickiego za agenta, jeśli nie jest to prawdą.

Odwołanie do autorytetu

Odwołujesz się do opinii lub pozycji jakiejś znanej osoby czy instytucji zamiast przedstawić argumenty.

Wyjaśnienie

Oczywiście autorytety z danej dziedziny mogą prezentować ważkie argumenty, równie oczywiście nie należy lekceważyć cudzej wiedzy i doświadczenia. W rzeczowej dyskusji nie można jednak pomijać meritum: na jakiej podstawie dany autorytet twierdzi tak a nie inaczej, co dokładnie twierdzi i jakie przedstawia argumenty. Zdarza się, że jakiś ekspert się myli, zdarza się, że jego opinia jest wykoślawiona, jeszcze częściej zdarza się, że czyjś autorytet bywa wykorzystywany w dziedzinie, której tak naprawdę nie dotyczy.

Przykład

Mając problemy z obroną swej tezy, że nie było żadnej ewolucji, Robert stwierdza, że zna naukowca, który także krytykuje teorię ewolucji.

Po meczu Polska-Czechy, zaproszeni do telewizyjnego studia profesor ekonomii i znany aktor nie pozostawiają suchej nitki na taktycznym ustawieniu zespołu.

Stefan triumfalnie pokazuje swej żonie-lekarce artykuł o nowych wynikach Instytutu Chorób Serca z Massachussets: jedzenie tłustych potraw jest znacznie mniej szkodliwe niż dotychczas myślano i nie ma większego wpływu na zdrowie serca. Dopiero po drobiazgowym poszukiwaniu źródeł Ewa odkrywa, że badanie było prostą pracą zaliczeniową studenta ostatniego roku, prowadzone było na grupie 30 młodych osób bez problemów kardiologicznych, a oryginalny autor tak naprawdę stwierdził jedynie, że nie da się zauważyć krótkoterminowych efektów złej diety.

Składanie/dzielenie

Zakładasz, że coś, co jest prawdziwe dla pojedynczej części czegoś, jest też prawdziwe dla całości albo dla innych części.

Wyjaśnienie

Rozmaite prawa nieraz dają się uogólniać z części na większe całości, ale rzecz w tym, czy istnieją za tym dobre argumenty. Ponieważ często widzimy spójności i analogie, mamy tendencję do ich zakładania niezależnie od tego czy naprawdę istnieją.

Przykład

Daniel jest dzieckiem interesującym się nauką. Doszedł do wniosku, że skoro atomy są niewidzialne, a on sam składa się z atomów, to także jest niewidzialny. Niestety, mimo tak udanego wnioskowania, przy grze w chowanego został znaleziony jako pierwszy.

Żartobliwy wyścig „kto rozwiąże najwięcej zgłoszeń błędów” znakomicie motywował pracowników sześciosobowego zespołu Janka pod koniec projektu. Usłyszawszy o tym, prezes wprowadził formalny ranking wydajności oparty o ilość rozwiązanych zgłoszeń w całej siedmiusetosobowej firmie.

Prawdziwy Polak

Posługujesz się odwołaniami do czystości by odrzucać krytykę albo bronić błędów w rozumowaniu.

Wyjaśnienie

Przy tej formie rozumowania, czyjś pogląd jest niemożliwy do obalenia, bo jakkolwiek przekonujące byłyby kontrprzykłady, autor po prostu zmienia warunki tak by nie stosowały się do niewygodnego przykładu. Ta forma racjonalizacji post-factum pozwala zignorować krytyczne uwagi.

Przykład

Andrzej deklaruje, że żaden Polak nie jada owoców morza. Kamil wskazuje, że jest Polakiem i owszem, zdarza mu się je spożywać. Wściekły Andrzej krzyczy, że żaden prawdziwy Polak nie jada tego świństwa.

Michał oświadcza, że każdy warszawiak świętuje mistrzostwo Legii. Paweł stwierdza, że jest warszawiakiem, a nie interesuje się piłką i Legia nic go nie obchodzi. Michał kontruje, że prawdziwy warszawiak z dziada-pradziada nie może być obojętny.

Genetyka

Oceniasz czy coś jest dobre, czy złe, na podstawie tego skąd lub od kogo pochodzi.

Wyjaśnienie

Ta technika unika dyskusji na argumenty przez przesunięcie uwagi na czyjeś lub czegoś pochodzenie. Przypomina nieco ad hominem w tym, że wykorzystuje istniejące negatywne odczucia by przedstawić czyjeś poglądy w złym świetle bez faktycznego odniesienia się do ich treści i wskazania błędów.

Przykład

Poseł oskarżony w Magazynie Reportera o korupcję stwierdza, że wszyscy powinniśmy ostrożnie podchodzić do rzeczy, które słyszymy w telewizji, wiadomo jak mało wiarygodne potrafią być dzisiaj media.

Wacław - na podstawie czytanego artykułu - punktuje błędy w przygotowaniu reformy edukacji. Michał przez chwilę rozmawia rzeczowo, po czym przygląda się bliżej i stwierdza: „No tak, Gość Niedzielny. Nie chcesz chyba, bym serio traktował coś, co pisze tuba czarnej mafii.”

Czarno-białe

Prezentujesz dwa alternatywne stany jako jedyne możliwości, podczas gdy w rzeczywistości jest ich więcej.

Wyjaśnienie

Znana też jako fałszywy dylemat, ta technika pozornie wygląda na poprawną logiczną argumentację, ale przy bliższej analizie okazuje się, że istnieje więcej możliwości niż zostało zaprezentowane. Binarne, czarno-białe myślenie, nie pozwala wziąć pod uwagę rozmaitych zmiennych, warunków czy kontekstów, które mogą stwarzać inne możliwości. W sztuczny sposób ogranicza to debatę i uniemożliwia jej uczciwe prowadzenie.

Przykład

Kto nie jest z nami, jest przeciwko nam! - krzyczy charyzmatyczny lider związkowy na wiecu.

Gdy Tomasz tłumaczy, że nie stać ich w tym roku na wyjazd do Turcji, Katarzyna płacze, że nie chce siedzieć przez całe wakacje w mieście.

W trakcie dyskusji nad budżetem miasta opozycja kwestionuje budowę koszmarnie drogiego tunelu. Prezydent odpowiada, że jeśli się na to nie zgodzą, będzie zmuszony całkowicie zamknąć ruch kołowy w centrum.

Zapętlenie

Prezentujesz argumentację, w której wniosek należał do założeń.

Wyjaśnienie

Taka argumentacja często pojawia się w sytuacjach, w których jakieś przekonania są u ludzi bardzo zakorzenione, tak że ich umysły traktują je jako pewniki. Zapętlona argumentacja jest zła bo, cóż, niczego nowego nie wnosi.

Przykład

Zasady Wielkiego Zorbo są bezbłędne i perfekcyjne. Wiemy o tym, ponieważ tak twierdzi Wielka Księga Największych Prawd Zorbo którym Nikt Nie Ma Prawa Się Sprzeciwiać.

Zdaniem Sądu niewiarygodne jest twierdzenie oskarżonego, że znalezione w domu kołpaki kupił. Doświadczenie życiowe i zawodowe Sądu pozwala przyjąć, że złodziej nie kupuje takich rzeczy jak kołpaki, nawet po okazyjnych cenach, bowiem może je ukraść całkiem za darmo.

Filip notorycznie zarzuca radzie gminy korupcję. Pytany o dowody daje przykład: niedawno za ciężkie pieniądze przebudowano bulwar, o czym mógł pomyśleć tylko ktoś biorący w łapę od wykonawcy.

Odwołanie do natury

Twierdzisz, że skoro coś jest naturalne, to automatycznie jest poprawne, usprawiedliwione, nieuniknione lub idealne.

Wyjaśnienie

Bycie naturalnym nie oznacza bycia dobrym. Na przykład zabójstwo jest bardzo naturalne, niemniej większość z nas zgadza się, że nie jest ono niczym dobrym a jego naturalność nie stanowi dlań żadnej formy usprawiedliwienia.

Przykład

Sprzedawca na straganie oferuje rozmaite naturalne specyfiki, takie jak np. bardzo specjalna czysta woda. Twierdzi, że ludzie powinni stosować tylko naturalne środki, za wszelką cenę unikając „sztucznych” leków takich jak antybiotyki.

Autorka książki o Jedz jak ludzie pierwotni zachęca do stosowania naturalnej diety. Wdg. niej ludzie pierwotni jedli głównie mało przetworzone mięso (a ich przysmakami były mózg, szpik czy podroby) – i nie tyli, bardzo rzadko chorowali na raka czy choroby serca oraz cieszyli się świetną kondycją. Autorka nie wspomina o tym, że rzadko żyli dłużej niż 40 lat…

W debacie o budowie elektrowni jądrowej znany dziennikarz domaga się, by zamiast tego stosować naturalne źródła energii.

Anegdotyczny przykład

Używasz osobistego doświadczenia albo izolowanego przykładu zamiast rzeczowej argumentacji albo systematycznej analizy danych.

Wyjaśnienie

Ludziom łatwiej wierzyć w czyjąś osobistą opowieść, niż w wyniki analizy złożonych danych. Choć ilościowa analiza oparta o wiele przypadków jest niemal zawsze bardziej trafna od jednostkowych doświadczeń, łatwiej jest nam wierzyć w coś co możemy do siebie odnieść, niż w abstrakcyjną statystykę.

Przykład

Piotr twierdzi, że traktuje naukowców poważnie ale jego dziadek palił 30 papierosów dziennie i żył 97 lat - dlatego mocno wątpi, że są one tak rakotwórcze, jak twierdzą uczeni.

Ania nauczyła się czytać i rachować w wieku 5 lat. Dziś, już dorosła, nie rozumie, jak ludzie mogą mieć wątpliwości dotyczące obniżenia wieku szkolnego.

Strzelec z Teksasu

Wybierasz specjalnie dane popierające twoją tezę albo próbujesz znaleźć wzorzec który potwierdza twoje przekonanie.

Wyjaśnienie

Nazwa pochodzi od anegdoty, w której kowboj oddaje serię przypadkowych strzałów do szopy, a następnie maluje cel w miejscu, w którym znajduje się najwięcej przestrzelin - sprawiając wrażenie, że jest niezłym strzelcem.

Nawet w losowych zjawiskach, w naturalny sposób pojawiają się przypadkowe skupiska danych, nie muszą one oznaczać występowania jakiejkolwiek przyczyny.

Przykład

Twórcy napoju Sugarette cytują badania, w myśl których z pięciu krajów w których Sugarette sprzedaje się najlepiej, trzy należą do dziesiątki najzdrowszych krajów świata. Dlatego napoje Sugarette są zdrowe.

Jasnowidz Przewicki (autor dziesiątek tysięcy przepowiedni na rozmaite tematy) chwali się, że trzy razy trafnie przewidział zmianę partii rządzącej a dwa razy śmierć ważnej osoby.

Prawda leży pośrodku

Twierdzisz, że kompromis, punkt pośredni między dwoma ekstremami, musi być prawdą.

Wyjaśnienie

Zdarza się, że prawda faktycznie leży między ekstremami, ale nie powinno to obciążać naszego myślenia: czasem jakieś twierdzenie po prostu jest fałszywe. Kompromis między fałszem a prawdą to nadal fałsz.

Przykład

Antoni twierdzi, że autyzm jest powodowany przez szczepienia. Oczytany w literaturze medycznej Grzegorz wyjaśnia, że to twierdzenie zostało obalone a w badaniach, które je zapoczątkowały, znaleziono dyskwalifikujące błędy. Alicja próbuje ich pogodzić tezą, że może szczepienia powodują tylko część wypadków autyzmu, a nie wszystkie.

Wincenty głosi, że awaria komputerowego systemu liczenia głosów była efektem spisku i pozwoliła sfałszować wyniki. Tomasz tłumaczy, że był to efekt bardzo subtelnego błędu w kodzie, który zresztą opisano w publicznie dostępnym raporcie. Michał kompromisowo sugeruje, że może władze nie przygotowały celowo tej awarii, ale skoro już się wydarzyła, na pewno ją wykorzystały.

Jak już pisałem wyżej, proszę o uwagi dotyczące możliwych poprawek w powyższym tekście (lepsze nazwy, lepsze przykłady etc), chętnie go dopracuję.

I jeszcze małe zastrzeżenie: starałem się dobierać przykłady idące w różne strony, a fakt, że coś pojawia się jako przykład złego rozumowania, nie oznacza od razu, że jest nieprawdziwe. Patrz Skażenie błędem.